NHD: ‘Een combinatie van een culinaire symfonie en een psychedelische trip.’ Schuif aan voor een theatraal klankdiner in ‘het best klinkende restaurant ter wereld’

Het jonge viertal is proefkonijn in de studio van het Alkmaarse/Heilooër kunstenaarsduo Fedde &deCarvalho, oftewel geluidskunstenaar Fedde ten Berge en theatermaker Anne Roos Rosa de Carvalho. Ze hebben al regelmatig een volwassen publiek ontvangen voor hun klankdiner, maar nog nooit kinderen. Vinden ze het leuk, zullen ze de boodschap begrijpen?

Mille en Luuk zijn als eersten aan de beurt en mogen tegenover elkaar aan tafel gaan zitten. Ineens klinkt er een stem: ‘Ik ben hier’. De stem verplaatst zich van de ene speaker naar de andere tot de kinderen in de gaten krijgen dat het de stem is van de tafel, die ooit een boom was. Hij vertelt over de lucht en de regen, over hoe hij door de wind is omvergewaaid en uiteindelijk tafel is geworden. ‘Dat was wel even wennen eerst maar hé – verandering – dat is oké.’

De stem van de tafel leidt de kinderen langs het ene geluid na het andere. De tafel trilt steeds harder naarmate je je hand dichterbij brengt en erop legt. Het bestek maakt het geluid van tingelend metaal als je het oppakt, het water in de kom begint te resoneren als je je hand erin steekt en elk segment van het bord blijkt bij aanraking een andere klank te hebben, waardoor, als je samenwerkt, een unieke melodie ontstaat.

Geconcentreerd laat Josie met een lepel het water terug tinkelen in de soepkom en Mille beweegt een paarse bloem in slow motion uit het water omhoog en omlaag om te horen welk geluid daarbij hoort. De kinderen vinden het allemaal prachtig. En die boodschap? ‘Dat de boom een tafel is geworden.’ ‘Dat verandering helemaal niet spannend hoeft te zijn.’ Anne en Fedde zijn niet ontevreden. Ze moeten nog wat schaven, maar de basis is goed.

Het is dan misschien het eerste voor kinderen, het is zeker niet het eerste proefdiner. Twee jaar lang hebben Fedde en Anne hun klankdiner getest voor ze er echt de boer mee op konden. Het idee voor het theatrale diner komt van Fedde. ,,Ik hou van eten en een goed restaurant, maar ik ben ook geluidsfreak. Als ik in een restaurant zit te eten, is de geluidservaring altijd slecht. Harde muren, mensen die dicht op elkaar zitten, grote gezelschappen en uit de speakers een soort geruis dat voor muziek moet doorgaan. Je zit onbewust meer op de gesprekken van andere mensen te letten dan dat je bewust aan het eten bent. Het klankdiner komt voort uit frustratie om het feit dat niemand meer aandacht heeft voor wat hij eet.’’

Hij besloot die omstandigheden, waaronder je die aandacht wel kunt hebben, dan maar zelf te realiseren. ,,Ik wilde het best klinkende restaurant ter wereld creëren’’, zegt hij met een grijns. ,,Een combinatie van geluidskunst, smaak en beleving; als het daarmee zou lukken die aandacht te pakken, dan zouden we iets heel tofs hebben.’’

Fedde heeft sonologie, oftewel componeren met gebruikmaking van zelfontworpen elektronische geluiden, gestudeerd aan het Koninklijk Conservatorium van Den Haag. Het ontwikkelen van een ‘klinkend’ diner was hem dus wel toevertrouwd. Op het oog staat er een doodgewone, eenvoudige grenenhouten tafel. Keer je hem om, dan blijkt dat niets is wat het lijkt: onder de tafel zit een ingenieus aangelegd elektrasysteem, compleet met printplaten en piezokristallen, die trillingen omzetten in spanning. ,,Per zitplaats zijn er dertien veldmetingen’’, licht Fedde toe. ,,Servet, mes, vork en lepel, een kommetje, vier kopjes en vier borden.’’

De eerste keer dat ze het diner testten, stonden al die veldmetingen de hele tijd aan. ,,Alles deed het’’, zegt Anne. ,,En dat is heel leuk, dat je met alles tegelijk kunt spelen, maar je krijgt dat wat ik noem het gadget-effect: als alles in één keer beschikbaar is, ben je snel verzadigd en is er geen aandacht meer.’’ En dat was nou net wat ze niet wilden.

Het belangrijkste doel was immers juist die aandacht bij dat eten en bij de beleving te krijgen. En daar kon Anne als regisseur op inspelen. Er kwam een verhaallijn langs vijf thema’s, voor elke gang één: Lucht, regen, brood, aarde en het individu. ,,Het draait daarbij om het geheime verhaal achter de voorwerpen. Alles heeft een weg afgelegd, waar wij niet bij stilstaan’’, vertelt Anne. ,,Het gaat ook om transformatie, om verandering van vorm en het in elkaar overgaan. Als jij iets eet, verandert dat voedsel van vorm en wordt deel van jou. Eten kan veel meer zijn dan een zak Cheeto’s wegsnacken voor de tv, het is een diep metafysische ervaring.’

Gaandeweg kwamen er elementen bij en vielen ook ideeën, zoals een lichtdirigent in de vorm van projecties op de tafel, af. Tot er, ongeveer een jaar geleden, een finale opzet was voor een vijfgangendiner in een theatrale setting van twee uur. Wie een klankdiner bezoekt, waar dan ook, belandt in een ruimte met zeven tafels voor twee, opgesteld in een cirkel met een ring van speakers eromheen.

In het midden van de cirkel staat een grote halve bol, die net als de tafels aan de binnenzijde is voorzien van elektronica en fungeert als een soort gong, waarmee de pauzes tussen de gangen worden in- en uitgeluid. De bol, gemaakt door keramist Frank van Os. is van keramiek, maar lijkt door de glazuurlaag van zilver en bizmut wel van metaal te zijn. Precies dezelfde uitstraling hebben de lampen boven de tafels, die vanzelfsprekend ook hun eigen geluid hebben. Ze hebben ze zelf gemaakt van metalen bloempotten.

Want als je een verhaal over vorm en verandering wilt vertellen, is materiaal heel belangrijk. ,,Zo is het bestek van brons, waardoor het zwaarder aanvoelt, waardoor je het met meer aandacht beetpakt’’, zegt Anne. ,,En we hebben handgemaakt servies met een dunnere, goed geleidende bodem.’’

Daar kleeft wel een groot nadeel aan. ,,Het mag niet in de vaatwasser, dus een van ons is tijdens een klankdiner bijna permanent aan het afwassen. Misschien is het toch een idee te kijken of we een servies aan kunnen schaffen dat wél in de vaatwasser mag’’, voegt ze met een lach toe.

Voor het culinaire vijfgangendiner, altijd vegetarisch en soms veganistisch, werken ze samen met verschillende food artists. ,,Een chef, de mise en place, mensen die uitserveren’’, somt Fedde op. ,,Ineens hadden we daadwerkelijk een restaurant. Maar dan dus wel het best klinkende.’’

Een boodschap, verpakt in mystieke klanken. Anne: ,,Het is een combinatie van een culinaire symfonie en een psychedelische trip.’’

Waarbij het geluid altijd centraal blijft staan. Werkelijk alles op en rond de tafel maakt geluid en Fedde zit tijdens het diner aan de knoppen om er een klinkend geheel van te maken. ,,Ik heb een algoritme geschreven dat op basis van toonsoort, ritme, volume en intensiteit de geluiden filtert en zelf klanken produceert die ervoor zorgen dat het een harmonie wordt.’’

Hij is natuurlijk wel afhankelijk van de geluiden die de gasten produceren en er zit wel eens iemand bij die wat meer aanwezig is dan de anderen, geeft hij toe. Hij lacht: ,,Ik draai wel eens iemand weg. De mensen zijn onvoorbereid, zij zijn de vrije radicalen waar ik muziek mee maak. Ik stuur bij alsof ik een instrument bespeel.’’

Met ‘Luister! We eten’ toeren ze inmiddels het hele land door. ,,We hebben de tekst zo geschreven dat we met de seizoenen kunnen koken en de omgeving, het lokale landschap op het bord terug kunnen laten komen’’, zegt Anne. Daarnaast delen ze graag de kennis die ze hebben opgebouwd. Zo waren ze met hun klankdiner onlangs te gast op de technologiefaculteit van de Universiteit Twente om de studenten meer te vertellen over de link tussen technologie en theater.

In musea toveren ze het klankdiner om tot een soort actieve expositie en er is dus een kinderversie in de maak, waarmee ze vanaf eind oktober naar België en Frankrijk gaan. ,,We werken vaker samen met Zonzo Compagnie, die nationaal en internationaal langs operahuizen in grote steden toert met festivals voor kinderen’’, vertellen ze. ,,Ze hebben ons gevraagd voor hun festivals in Antwerpen, Gent, Rouen en Lille. Per locatie ontvangen we dan verspreid over twee dagen in totaal zeshonderd kinderen, de tweede dag is speciaal voor basisscholen uit de omgeving.’’

Voor kinderen hebben ze het diner ingekort en aangepast. ,,Met kinderen gaan we niet echt eten, dan zit er water in de kommen en ligt er klei op de borden waar ze in kunnen snijden’’, zegt Anne. Fedde: ,,We hebben binnenkort een echte try-out op basisschool Bello in Alkmaar en we hopen in de toekomst een tournee langs basisscholen in de omgeving te kunnen gaan maken.’’

Bron: NHD