Niet pro of anti, maar gewoon theater over boeren. Overigens wél op locatie

Het is nog zomer, maar in een boerenschuur in Schermerhorn zijn de spruitjes al geoogst en door een computergestuurde sorteermachine panklaar gemaakt. Achter de schuur van landbouwbedrijf Van der Burg (ook wel ‘de spruitjeskoning’ genoemd) speelt vanaf deze week de voorstelling Kiem van Karavaan, locatietheater in de puurste vorm over het wel en wee van de boer. Tegelijkertijd gaat Grond in première, ook een plattelandsdrama, een productie van Toneelgroep Jan Vos (bekend van de bekroonde voorstelling Gas, over de gaswinning in Groningen). Ook die voorstelling wordt gespeeld op een boerenhoeve, in de buurt van Delden.

Boze boeren, een omgeploegd Malieveld, blokkades op de snelweg, boeren die hun lot vergeleken met dat van de Joden in de Tweede Wereldoorlog, bedreigde politici: er is van alles aan de hand in agrarisch Nederland. Dat het theater daar snel op reflecteert, toont vooral de kracht van dit soort kleinschalig locatietheater.

‘In mijn vorige boerenvoorstelling Maalkop ging het over een veeboer die zelfmoord pleegt. Aanleiding was het grote aantal zelfdodingen onder boeren. Na het Malieveld kan dat niet meer, theater maken over de beklagenswaardige boer. Nu is het tijd voor nuances, voor luisteren naar elkaar. Je mag met de vuist op tafel slaan, maar uiteindelijk moeten er keuzes worden gemaakt waar we met de agrarische sector in de toekomst naartoe willen.’ Aldus Jos van Kan, die Kiem regisseert en samen met tekstschrijver Herman van de Wijdeven ter voorbereiding boze boeren, gematigde boeren en ambtenaren van het ministerie van Landbouw bezocht. ‘Bij Maalkop is Carola Schouten komen kijken en zij vond het mooi. Dat gaf ons een ingang bij het ministerie’, aldus Van Kan.

Vanaf de openluchttribune achter de spruitjesschuur is het een prachtig uitzicht op het weidse land van de Schermer. Velden vol aardappels, broccoli en uien. Het publiek loopt daar voor aanvang doorheen en krijgt vragen gesteld over groenten, eten en milieu: ‘Hoeveel procent van de Nederlandse bevolking is vegetariër?’

Kiem zelf speelt zich af in de nabije toekomst: het is 2035, vijftien jaar na de ‘Boerenoorlog’. Veel boeren zijn vertrokken naar Afrika, waar ze nog een toekomst hebben; degenen die doorploeteren zijn overgeleverd aan monopolistische firma’s die zaden leveren. Alle uien zijn uniform, de boer staat onder strenge curatele en heeft geen enkele uitwijkmogelijkheid. Van de Wijdeven plaatst in zijn stuk een jonge boer naast een toevallige passant, een hoogzwangere vrouw. Het kind dat zij draagt blijkt het syndroom van Down te hebben en in 2035 is daar geen plaats meer voor. Ziedaar het dystopische element van Kiem.

Ook in Grond van Toneelgroep Jan Vos ontmoeten een boer en een vrouw elkaar toevallig. Allebei wat ouder in dit geval: hij een boer die wil stoppen omdat hij gek wordt van alle regelgeving (‘het is rekenen en overleven’), zij een journalist die overhoop ligt met haar redactie en in de boer een interessante interviewkandidaat ziet. Aldus ontrolt Grond zich niet als een politiek pamflet, maar als een heuse liefdesgeschiedenis tussen twee mensen in de knel.

Tjeerd Bischoff, schrijver van Grond: ‘Wij hebben al twee keer eerder een boerendrama gemaakt en dit keer wilden we juist die confrontatie tussen twee werelden laten zien. Tussen de stad en het platteland, de journalistiek en het boerenbedrijf, bedrijfstakken die allebei aan enorme veranderingen onderhevig zijn, net zoals wij theatermakers. We leven in een akelige, extreme tijd, we hollen van de ene opwinding naar de volgende woede. Hebben de media de boze boeren gecreëerd, of bestaan ze echt? Door in Grond deze compleet verschillende mensen samen te brengen, komen ze hopelijk uit hun eigen bubbel.’

Maarten Wansink en Trudi Klever in ‘Grond’.Beeld Hollandse Hoogte
Onderwerpen als de stikstofcrisis, dierenmishandeling of luchtvervuiling komen in Kiem en Grond niet concreet aan bod. Van Kan: ‘Het heeft geen zin theater te maken met informatie die elke dag in de krant staat. We willen ook niet pro- of anti-boer zijn. Kiem gaat over de vraag waar we met de aarde heen willen. We staan met zijn allen op het punt belangrijke keuzes te maken over de toekomst van de agrarische sector, en dan heb je het ook over zaken als duurzaamheid en milieu.’

Rijdend door de Schermer en Beemster zie je grote boerenbedrijven waar aan de voorkant lief en landelijk schapen, geitjes en kippen grazen en scharrelen. Aan de achterkant liggen de enorme, uitgestrekte velden vol gewassen, en megastallen vol dieren. Keurig aangeharkt allemaal, en opgeborgen.

KARAVAAN FESTIVAL
Kiem is onderdeel van het Karavaan Festival, dat in mei vanwege de coronacrisis werd afgelast. Toch zijn er nu twee locatievoorstellingen te zien. Naast Kiem is dat Onze kersentuin, een vrije bewerking van de klassieker van Anton Tsjechov over de teloorgang van het oude vertrouwde en de opkomst van de nieuwe tijd. De voorstelling, in regie van Hans Man in ’t Veld en Guido Kleene, is een theatrale wandeling in het Noord-Hollandse dorp Driehuizen.